اثر تیمارهای مختلف تنظیم‌کننده‌های رشد، نوع ریزنمونه و روشنایی بر تولید کالوس گیاه داروئی گزنه (Urtica dioica L.)

چکیده گیاه گزنهبه‌عنوانیکی از گیاهان با ارزش داروئی بوده که به علت دارا بودن ترکیبات فیتوشیمیایی با ارزش، اخیراً توجه زیادی به آن برای درمان بیماری‌هایمختلف و همچنین استفاده از آن در صنایع غذایی به‌عنوان نگهدارنده شده است. در این پژوهش به منظور بهینه‌سازی شرایط کشت بافت برای القاء کالوس از بافت‌های مختلف این گیاه، اثر تیمارهای مختلف تنظیم‌کننده‌هایرشد، شرایط نگهداری محیط کشت و نوع ریزنمونه بر میزان تولید کالوس آن مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال های 1395-1396 در دانشگاه جهرم انجام گردید و ریزنمونه‌های مختلف شامل برگ‌هایمسن و جوان، گره و بذر این گیاه در محیط کشت MS جامد حاوی 30 گرم بر لیتر ساکارز و غلظت‌های متفاوت دو تنظیم‌کننده رشد تو-فور-دی (1، 2 و 3 میلی‌گرم در لیتر) و بنزیل آدنین (1، 5/0 و 1/0 میلی‌گرم در لیتر) کشت شدند و چهار هفته پس از کشت صفاتی از قبیل درصد تولید کالوس، زمان کالوس‌دهی، بافت و رنگ کالوس‌های القایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصله، ریزنمونه‌های مورد استفاده تفاوت معنی‌داری از نظر تولید کالوس نشان دادند، به‌طوری‌که ریزنمونه‌های برگ مسن، برگ جوان و گره قادر به تولید کالوس بودند. پاسخ ریزنمونه‌ها برای تولید کالوس با قرار گرفتن در شرایط نوری مختلف متفاوت بود به نحوی که شرایط تاریکی تأثیربیشتری در القای کالوس و میزان رشد آن داشت. همچنین اثر تیمارهای مختلف تنظیم‌کننده رشد بر تولید کالوس ریزنمونه‌های مختلف در سطح یک درصد معنی‌دار بود، به‌طوری‌که بیشترین میزان تولید کالوس در ریزنمونه‌های برگ‌های جوان و ریزنمونه‌های گره در محیط‌ کشت دارای یک میلی‌گرم در لیتر تو-فور-دی و یک میلی‌گرم بنزیل آدنین به‌دست‌آمد ولی در مورد برگ مسن بیشترین میزان این صفت در یک میلی‌گرم در لیتر تو-فور-دی و 1/0 میلی‌گرم در لیتر بنزیل آدنین در شرایط تاریکی حاصل شد. در بین ریزنمونه‌های مورد استفاده، ریزنمونه‌های برگ جوان در شرایط تاریکی بیشترین درصد تولید کالوس را نشان داده و رشد کالوس بهتری داشتند. استفاده از ریزنمونه برگ جوان و تیمار یک میلی‌گرم در لیتر تو-فور-دی و یک میلی‌گرم در لیتر بنزیل آدنین و نگهداری کشت‌ها در شرایط تاریکی برای تولید کالوس از این گیاه پیشنهاد می‌گردد.